نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی
چکیده
یکی از مؤلفههای مهم در آموزش و پرورش اسلامی، سؤال و نحوه سؤال پرسیدن
است که به عنوان یکی از روشهای آموزشی و تربیتی بیان می شود . در قرآن کریم
سؤال، فراوان مطرح است. سؤال در قرآن با ادوات سؤال ، کلمۀ سؤال و مشتقات آن
دیده می شود. هدف از سؤال در قرآن کریم دانایی و رشد معلومات اشخاص است در
این مقاله ابعاد مختلف سؤال و آئین سؤال کردن شامل: اجازة استاد، سؤال برای فهم،
اصرار در جواب، چگونگی سؤال از افراد شایسته و صراحت در مقابل سؤال و نقش آن
در آموزش از دیدگاه قرآن و تعلیم وتربیت اسلامی مورد بررسی قرار گرفته است.
کلیدواژه‌ها
آدام متز، تمدن اسلامی در قرن چهارم هجری، ترجمه علیرضا ذکاوتی قراگزلو، انتشارات امیرکبیر، تهران، 1364، 2 جلد.
آمدی، عبدالواحد بن محمد تمیمی، غررالحکم و دررالکلم، شرح جمال الدین محمد خوانساری، تصحیح ارموی ، چاپ دانشگاه تهران، بهمن 1366، 7 جلد.
آیتی ، عبدالمحمد؛ قرآن مجید ، انتشارات سروش ، چ3، تهران، 1371 ه.ش
ابن ابی الحدید، عزالدین ابوحامد بن هبه الله بن محمد بن محمد بن الحسین ابی ابی الحدید الندائنی؛ شرح نهج البلاغه، ناشر داراحیاء الکتب العربیه، دارالکتب اسماعیلیان ، چاپ اول، 1378ه.ق / 1959م.20 جلد.
ابن جماعه، شیخ الاسلام بدرالدین محمد بن ابراهیم بن سعدالله. تذکره السامع و المتکلم فی ادب العالم و المتعلم، انتشارات مؤسسه عزالدن ، 1413ه.ق/ 1993م.
ابن خلدون، عبدالرحمن، مقدمه ابن خلدون، ترجمه محمد پروین گنابادی، انتشارات علمی و فرهنگی وزارت فرهنگ و آموزش عالی، چ 7، 1369.
ابن سحنون، ابوعبدالله محمد، آداب المعلمین ، ناشر حسن حسنی عبدالوهاب، تونس، 1348ه.ق /1931م
ابن ماجه، ابوعبدالله محمد بن یزید ماجه القزوینی، سنن ابن ماجه، تحقیق محمد فواد عبدالباقی ، ناشر دارالفکر ، بیروت.
ابن مسکویه، ابوعلی محمد بن محمد، تهذیب الاخلاق، انتشارات دارالکتب العلمیه، لبنان، بیروت، 1401 ه.ق/1981م.
ابن هشام، ابومحمد عبدالملک بن هشام بن ایوب الحمیری، السیره النبویه، انتشارات ایران، چاپخانه مهر قم، زمستان 1363، 2 جلد.
ابوعلی سینا، ابوعلی حسین بن عبدالله بن حسن بن علی بن سینا؛ رساله السیاسه ، انتشارات الشرکه العالمیه لکتاب ، لبنان ، بیروت ، چ اول، 1988.
ابی داود، سلیمان بن الاشعث السجستانی، سنن ابی داود، تحقیق محمد محی الدین عبدالحمید، انتشارات داراحیاء السنه النبویه، ج3.
اخوان الصفا، رسائل اخوان الصفا و خلان الوفاء، ناشر منشورات عدیدات ، بیروت، چ اول، 1415 ه.ق.
ادیب، علی محمد الحسین، منهج التربیه، ناشر دارالکتب العربی ، لبنان، بیروت، 1399 ه .ق/ 1979 م.
امام زین العابدین ، علی بن حسین، صحیفه کامل سجادیه، ترجمه و شرح فیض الاسلام، انتشارات فیض الاسلام، تهران، 1374 ه.ش ، 128.
بخاری، ابوعبدالله محمد بن اسماعیل، صحیح بخاری، انتشارات دارلاحیاء التراث العربی، لبنان ، بیروت.
برقی، ابوجعفر احمد بن محمد بن خالد، محاسن، ناشر دارالکتب الاسلامیه ، قم، چ2.
بندربیگی، محمد؛ فرهنگ جدید عربی- فارسی، ترجمه المنجد الطلاب، انتشارات اسلامی، تهران، 1368/1417 ه.ق.
ترمذی، ابوعیسی محمد بن عیسی بن سوره؛ سنن ترمذی، انتشارات داراحیاء التراث العربی، لبنان، بیروت، ج5.
حافظ، خواجه شمس الدین محمد؛ دیوان حافظ، تصحیح و حواشی علامه قزوینی و دکتر قاسم غنی، انتشارات آروین، تهران 1373.
الحرانی، ابی محمد حسن بن علی بن حسین بن شعبه؛ تحف العقول عن آل الرسول، تصحیح علی اکبر غفاری ، انتشارات اسلامیه ، 1400 ه.ق .
حنبل، احمد بن محمد؛ مسند احمد، انتشارات المطبعه المیمنه ، مصر
خطیب بغدادی ، الامام الحافظ ابی بکر احمد بن علی؛ تاریخ بغداد، تحقیق مصطفی عبدالقادر عطاء ناشر دارالکتب العلمیه، لبنان، بیروت، 1417 ه.ق ، ج2.
خطیب بغدادی، الامام الحافظ ابی بکر احمد بن علی؛ تقیید العلم، تحقیق یوسف العش ، داراحیاء السنه النبویه ، 1974 م
خمینی، روح الله؛ تحریر الوسیله، انتشارات دارالکتب العلمیه ، ایران، قم . 2مجلد.
خوارزمی، جمال الدین ابی بکر؛ سنن الدارمی، انتشارات دارالفکر، قاهره 1398 ه.ق، ج1.
درایتی، مصطفی؛ معجم الفاظ غرر الحکم و دررالکلم ، ناشر مرکز ابحاث و الدراسات الاسلامیه ، مکتب الاعلام الاسلامی ، قم 1413 ه .ق.
رازی، الامام الفخر؛ تفسیر الکبیر، ناشر مکتب الاعلام الاسلامی ، قم ، 1414 ه ق ، ج2.
راغب اصفهانی، ابی القاسم حسین بن محمد؛ المفردات فی غریب القرآن، تحقیق و ضبط محمد ید گیلانی ، ناشر المکتبه المرتضویه، تهران
سید رضی، ابوالحسن محمد بن ابی احمد؛ نهج البلاغه ، ترجمه و شرح فیض الاسلام ، تهران، 1351، 2 جلد
السبکی، تاج الدین عبدالوهاب؛ معید النعم و مبید النقم، ناشر دارالکتب العربی، مصر، قاهره، چ اول، 1367 ه.ق / 1948 م. سعدی، شیخ مصلح الدین
گلستان سعدی، تصحیح غلامحسین یوسفی ، انتشارات خوارزمی ، چ چهارم ، بهمن 1374 ه ش.
بوستان سعدی، تصحیح رستم علی ایف ، انتشارات ابن سینا ، تهران، 1347 ه.ش.
سمرقندی، ابی لیث نصر بن محمد بن احمد بن ابراهیم؛ تنبیه الغافلین فی الموعظه به احادیث سید الانبیاء و المرسلین، ناشر دارالمعرفه، لبنان ،بیروت،
سمعانی، عبدالکریم بن محمد بن منصور تمیمی مروزی؛ ادب الاملاء و الاستماء ، ناشر مؤسسه عزالدین ، چ اول، 1413 ه ق / 1993م.
شیخ صدوق، ابی جعفر علی بن الحسین بابویه القمی؛ امالی الصدوق، ناشر مؤسسه الاعلمی، لبنان، بیروت ، چ 5، 1410 ه ق / 1990م.
شیخ صدوق، ابی جعفر علی بن الحسین بابویه القمی؛ الخصال ، ترجمه سید احمد فهری زنجانی، ناشر علمیه اسلامیه ، 2جلد
طاش کپری زاده، عصام الدین ابوالخیر احمد بن مصطفی بن خلیل؛ مفتاح السعاده و مصباح السیاده فی موضوعات العلوم، نشر مؤسسه عزالدین ، چاپ اول، 1413 ه.ق.
طباطبایی، سید محمد حسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه سید محمد باقر موسوی، کانون انتشارات محمدی، تهران، 1363 ه ش. 43 جلد
طبری، ابی جعفر محمد بن جریر؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامام و الملوک، ناشر دارالکتب العلمیه، بیروت، لبنان، چ 2، 1408 ه ق/ 1988م. 6 جلد.
طریحی، شیخ فخرالدین؛ مجمع البحرین، ناشر دار و مکتبه الهلال للطباعه و النشر، بیروت/1985م، 6 مجلد.
طوسی، خواجه نصیرالدین؛ آداب المتعلمین ، ناشر دارالکتب الاسلامیه (حاشیه جامع المقدمات) ، تهران، 1347 ه.ش.
طوسی، شیخ الطائفه ابی جعفر محمدبن الحسن؛ تهذیب الاحکام فی شرح المقنعه للشیخ المفید، نشر دارالکتب الاسلامیه ، تهران، 1365 ه ش، چ 4، 12 مجلد
عامری، ابی الحسن ابن ابی ذر محمد بن یوسف؛ وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه ، ناشر احیاء التراث العربی، بیروت، لبنان، 20 مجلد.
عبدالباقی ، محند فواد؛ المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم، انتشارات داراحیاء التراس العربی، بیروت، لبنان.
علموی ، عبدالباسط موسی بن محمد؛ المعید فی ادب المفید و المستفید، ناشر مؤسسه عزالدین ، بیروت، لبنان، 1413 ه .ق / 1993 م.
عنصر المعالی، کیکاووس بن اسکندر بن قابوس بن وشمگیر؛ قابوس نامه، انتشارات علمی و فرهنگی ، چ7 ، تهران، 1373.
غزالی، الامام ابی حامد محمد بن محمد؛ میزان العمل، انتشارات دارالکتب العربی، بیروت، لبنان، 1403 ه ق، 1983 م
غنیمه ، استاد عبدالرحیم؛ تاریخ دانشگاههای بزرگ اسلامی، مترجم دکتر نورالله کسائی، انتشارات یزدان، تهران، 1364.
فیض کاشانی، محمد ابن المرتضی (ملامحسن)؛ المحجه البیضاء فی تهذیب الاحیاء، ناشر مکتبه الصدوق ، تهران ، 1339 ه ش، 8 مجلد.
فیاض، محمد جابر؛ الامثال فی القرآن الکریم، ناشر الدار العالمیه لکتاب الاسلامی و المحمد العالمی للفکر الاسلامی ، 1415 ه.ق / 1995 م، جده.
فیاض، محمد جابر؛ الامثال فی الحدیث النبوی الشریف، المعهد العالمی للفکر الاسلامی ، 1414 ه ق/ 1993 م، جده.
القابسی، ابوالحسن علی بن محمد بن خلف؛ الرساله المفصله لاحوال المعلمین و احکام المعلمین و المتعلمین، انتشارات دارالمعارف ، قاهره ، 1968 م.
قرشی ، سید علی اکبر؛ قاموس قرآن، انتشارات دارالکتب الاسلامیه ، تهران، 1371، سه مجلد در 7 جلد.
قرشی، استاد باقر شریف؛ النظام التربوی فی الاسلام ، انتشارات فجر ، چ اول ، تهران، 1362.
الکلینی الرازی ، ابی جعفر محمد بن یعقوب بن اسحاق
قرشی، استاد باقر شریف؛ اصول کافی، ترجمه مصطفوی و رسولی محلاتی، انتشارات علمیه اسلامیه، تهران، 4 مجلد.
قرشی، استاد باقر شریف؛ فروغ کافی، ناشر دارالکتب الاسلامیه ، تهران،بهار 1367، 6 مجلد و یک جلد روضه.
الماوردی ، ابی الحسن علی بن محمد بن حبیب؛ ادب الدنیا و الدین، ناشر مطبعه الامریه ، قاهره ، مصر، 1337 ه.ق / 1919 م.
مجلسی، الشیخ محمد باقر؛ بحارالانوار الجامعه لدرر اخبار الانمه الاطهار، انتشارات مؤسسه الوفاء بیروت، 1403 ه .ق ، 110 مجلد.
مسعودی ، ابوالحسن علی بن حسین؛ مروج الذهب و معادن الجوهر، ترجمه ابوالقاسم پاینده، چاپ بنگاه ترجمه و نشر کتاب ، تهران، 1360.
مسلم، ابوالحسین مسلم بن الحجاج بن مسلم القشیری؛ صحیح مسلم، انتشارات دارالکتاب العربی، بیروت، 1407 ه.ق / 1987 م، 9 مجلد
مطهری، مرتضی؛ مقدمه‌ای بر جهان بینی اسلامی، انتشارات صدرا ، تهران.
مفید، ابوعبدالله محمد بن النعمان؛ الاختصاص، ناشر دارالمفید ، لبنان، بیروت، چ دوم، 1414 ه.ق/ 1993 م.
مفید، ابوعبدالله محمد بن النعمان؛ الامالی، ناشر دارالمفید ، چ 2، 1414 ه.ق/ 1993 م ،بیروت، لبنان.
منذری ، الحافظ زکی الدین عبدالعظیم بن عبدالقوی؛ الترغیب و الترهیب من الحدیث الشریف، ناشر داراحیاء التراث العربی ، چ 2، بیروت، 1388 ه ق /1968 م.
نجفی ، محمد حسن بن ناصر؛ جواهر الکلام شرح شرایع الاسلام، انتشارات دارالکتب اسلامیه ، ایران، قم.
نراقی ، محمد مهدی؛ جامع السعادات، انتشارات مؤسسه الاعلمی، بیروت ، سه مجلد
نوری، حاج میرزا حسین؛ مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ناشر مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث ، 1411 ه.ق/ 1991 م. 18 مجلد.
هندی، علاءالدین علی المتقی بن حسام الدین؛ کنزالعمال، فی سنن الاقوال و الافعال، چاپ مؤسسه الرساله، بیروت، لبنان، 1413 ه.ق/ 1993م.
یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب بن صیف بن وهب ابن واضح؛ تاریخ یعقوبی، چاپ داربیروت، لبنان، بیروت، 1479 ه.ق/ 1960 م، 2 مجلد.
)