نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فلسفه تعلیم تربیت، گروه علوم تربیتی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی ، تهران، ایران

2 استادیار گروه علوم تربیتی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، تهران، ایران

3 دانشیار گروه علوم تربیتی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، تهران، ایران

چکیده

 پژوهش حاضر با هدف شناسایی مؤلفه‌های الگوی آموزش تفکر انتقادی بر اساس نظریه­ی ساختن­گرایی ویگوتسکی و بررسی اثربخشی الگو بر تفکر انتقادی دانش‌آموزان پایه پنجم ابتدایی انجام گرفت. پژوهش حاضر با هدف شناسایی مؤلفه‌های الگوی آموزش تفکر انتقادی بر اساس نظریه­ی ساختن­گرایی ویگوتسکی و بررسی اثربخشی الگو بر تفکر انتقادی دانش‌آموزان پایه پنجم ابتدایی انجام گرفت. روش پژوهش حاضر از نوع مطالعات آمیخته (کمی و کیفی) بود. جامعه آماری بخش کیفی شامل مقالات مرتبط نمایه شده در پایگاه‌های ساینس دایرکت، پامبد، سینهال و اسکوپوس بود. از این جامعه، 34 مقاله با استفاده از روش نمونه‌گیری هدفمند و برای اعتباربخشی الگو 32 نفر از متخصصین با روش نمونه‌گیری گلوله برفی هدفمند انتخاب شدند. جامعه آماری بخش کمی شامل کلیه دانش‌آموزان دختر پایه پنجم ابتدایی شهر تهران در سال تحصیلی 97-1396 بود. از این جامعه، 66 نفر به روش نمونه‌گیری خوشه‌ای مرحله‌ای انتخاب و به‌تصادف در دو گروه آزمایش و کنترل جایگزین شدند. ابزار گردآوری اطلاعات شامل پرسشنامه محقق ساخته و آزمون تفکر انتقادی واتسون-گلیزر (1998) بود. تحلیل داده‌های بخش کیفی با تحلیل محتوا، بخش اعتباریابی با تحلیل عاملی تأییدی و بخش اثربخشی با تحلیل کوواریانس انجام شدند. یافته‌ها نشان داد الگوی آموزش تفکر انتقادی بر اساس نظریه­ی ویگوتسکی در سه مؤلفه نقش معلم، نقش یادگیرنده و نقش دانش طبقه‌بندی شدند. نتایج نشان داد که برازش الگوی آموزش تفکر انتقادی بر اساس نظر متخصصین در حد مطلوب بوده و الگوی آموزش تفکر انتقادی منجر به تفاوت معنی‌دار بین گروه‌ها در تفکر انتقادی به میزان 53 درصد شده است. با توجه به نتایج به‌دست‌آمده به‌کارگیری الگوی آموزش تفکر انتقادی بر اساس نظریه ویگوتسکی بر تفکر انتقادی دانش‌آموزان مؤثر است.

کلیدواژه‌ها

اسمیت، جی. پی. و هولفیش، اچ. جی. (1389). روش‌های تفکر منطقی در آموزش، ترجمه علی شریعتمداری: تهران: انتشارات سمت.
بیجوند، ف.؛ سبحانی نژاد، م.؛ نیک آذین، ا. و محمدی پویا، س. (1393). بررسی رابطه مهارت تفکر انتقادی با کیفیت زندگی، سلامت روان، مقبولیت اجتماعی و قدردانی دانشجویان پزشکی. روان‌شناسی بالینی و شخصیت، 21 (11)، 49-60.
جوادی ممتاز، ط.؛ کردنوقابی، ر. و معروفی، ی. (1395). مقایسه اثربخشی روش و فن آموزش پرسشگری بر تفکر انتقادی و مهارت‌های آن در درس مطالعات اجتماعی دانش‌آموزان دختر پایه اول متوسطه. فصلنامه روان‌شناسی تربیتی، 12 (40)، 105-130.
دره زرشکی، ن.؛ برزگر بفرویی، ک. و زندوانیان، ا. (1396). اثربخشی آموزش فلسفه به شیوه حلقه کندوکاو بر تفکر انتقادی در دانش‌آموزان دوره ابتدایی. فصلنامه روان‌شناسی شناختی، 5 (2)، 66-76.
رشتچی، م. (1389). بررسی نظریه ویگوتسکی از دیدگاه روان‌شناسی و ارتباط آن با مبانی نظری آموزش فلسفه به کودکان. تفکر و کودک، 1 (1)، 3-20.
عسگری، م. و ملکی، س. (1389). اعتباریابی، رواسازی و هنجاریابی آزمون مهارت‌های تفکر انتقادی کالیفرنیا برای دانشجویان. فصلنامه اندازه‌گیری تربیتی، 1 (1)، 1-23.
کاویانی مهر، م.؛ سلیمی، م. و لیاقت، ر. (1394). ویژگی‌های روان‌سنجی مقیاس تفکر انتقادی واتسون-گلیزر و ارتباط آن با خلاقیت. فصلنامه پژوهش‌های کاربردی روان‌شناختی، 6 (2)، 77-90.
کلانتری، س.؛ بنی جمالی، ش. و خسروی، ز. (1393). بررسی اثربخشی اجرای برنامه آموزش فلسفه به کودکان بر کاهش تفکر غیرمنطقی دانش‌آموزان دختر کلاس اول مقطع راهنمایی شهرستان بروجن. مجله روان‌شناسی بالینی و شخصیت، 21 (11)، 37-48.
کلهر، م. و مهران، گ. (1396). تأثیر استراتژی نقشه مفهومی بر مهارت‌های تفکر انتقادی دانش‌آموزان. فصلنامه روان‌شناسی تربیتی، 13 (44)، 153-172.
لاورنس، اس.؛ میرز، گلن، گامست، گارینو، ا. جی. (1391). پژوهش چند متغیری کاربردی (طرح و تفسیر)، ترجمه دکتر حسن پاشا شریفی و همکاران. تهران: انتشارات رشد.
محمودی، م. ه. و دهقان نژاد، م. (۱۳۹۴). بررسی تأثیر آموزش مهارت‌های تفکر انتقادی بر استفاده از راهبردهای یادگیری. دو فصلنامه‌ی مطالعات آموزش و فراگیری زبان انگلیسی، (۱۶) ۷، 55-84.
مطرودی، ل. (1390). بررسی تحلیلی عوامل مؤثر در پرورش تفکر انتقادی کودکان مقطع ابتدایی.پایان­نامه­ی کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید چمران اهواز.
مهدی زاده، ح.؛ لطفی، ف. و اسلام‌پناه، م. (1391). بررسی تأثیر نقشه‌های استدلالی بر تفکر انتقادی دانش‌آموزان. فناوری آموزش، 7(2)، 153-160.
Alper Ay, F., Karakaya, A. & Yilmaz, K. (2015). Relations Between Self-Leadership And Critical Thinking Skills. Procedia- Social and Behavioral Sciences, 207, 29 –41.
Bernard, R. M., Zhang, D., Abrami, P. C., Sicoly, F., Borokhovski, E., & Surkes, M. A. (2008). Exploring the structure of the Watson–Glaser Critical Thinking Appraisal: One scale or many subscales? Thinking Skills and Creativity, 3(1), 15-22.
Browne, L., Hough, M., & Schwab, K. (2009). Scaffolding: A Promising Approach to Fostering Critical Thinking, SCHOLE: A Journal of Leisure Studies and Recreation Education, 24 (1), 114-119.
Chandra, J. S. (2008). A vygotskian perspective on promoting critical thinking in young children through mother-child interactions (thesis, doctor of philosophy). Murdoch university.
Duane, B., & Satre, M. E. (2014). Utilizing constructivism learning theory in collaborative testing as a creative strategy to promote essential nursing skills. Nurse Education Today, 34(1), 31-34.
Edens, K., & Shields, C. (2015). A Vygotskian approach to promote and formatively assess academic concept learning. Assessment & Evaluation in Higher Education, 40 (7), 928-942.
Ennis, R. H. (2002). Goals for a critical thinking curriculum and its assessment. In Arthur L. Costa (Ed.), Developing minds (3rd Edition). Alexandria, VA: ASCD.
Gefen, D., Strub, D. & Boudrean, M. (2001). Structural Equation Modeling and Regression: Guidelines for Research Practice. Communication of AIs, 7, 1-78.
Gellin, A. (2003). The effect of undergraduate student involvement on critical thinking: A meta-analysis of the literature 1991–2000. Journal of College Student Development, 44(6), 746–762.
Lee, A., & Boyle, P. (2012). Quality Assurance for learning and teaching: A systemic perspective. Ideas on Teaching, Accessed 12/09/2012, URL: http:// www. cdtl. nus. edu. sg/Ideas/iot536.htm.
Possin, K. (2014). Critique of the Watson-Glaser Critical Thinking Appraisal Test: The More You Know, the Lower Your Score. Informal Logic, 34 (4), 393-416.
Stålbrandt, E. E., & Hössjer, A. (2007). Scaffolding and interventions between students and teachers in a Learning Design Sequence. Psicologia Escolar e Educacional, 11, 37-48.
Stupple, E. J. N., Maratos, F. A., Elander, J., Hunt, T. E., Cheung, K. Y. F., & Aubeeluck, A. V. (2017). Development of the Critical Thinking Toolkit (CriTT): A measure of student attitudes and beliefs about critical thinking. Thinking Skills and Creativity, 23, 91-100.
Wass, R. T. (2012). Developing Critical Thinkers in Higher Education: A Vygotskian Perspective (Thesis, Doctor of Philosophy). University of Otago. Retrieved from http://hdl.handle.net/10523/2491
Wass, R., Harland, T., & Mercer, A. (2011). Scaffolding critical thinking in the zone of proximal development. Higher Education Research & Development, 30 (3), 317-328.
Wilson, K. (2016). Critical reading, critical thinking: Delicate scaffolding in English for Academic Purposes (EAP). Thinking Skills & Creativity, 22, 256 -266.