نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

کارشناس وزارت علوم، تحقیقات و فناوری

چکیده

هدف این بررسی، تبیین جنبه‌های تاریخی تقاضای آموزش در ایران و تحلیل عوامل مؤثر بر این تقاضا در بستر زندگی اجتماعی ایرانیان است. پرسش اصلی تحقیق حاضر متمرکز بر تفسیر رویکرد توده مردم (Crowd) در قبال آموزش است. این پژوهش به روش کیفی است و داده‌های آن با روش اسنادی گردآوری شده است. این بررسی به‌طورکلی نشان داد که اولاً از مفهوم «تقاضای آموزش» در تعریف نوین (به‌مثابه بستری برای شکل‌گیری منابع انسانی) برای فهم ماهیت و تحولات طلب علم در تاریخ ایران، نمی‌توان استفاده کرد، زیرا تقاضای آموزش نزد توده­های مردم به‌صورت مطالبه عمومی و فراگیر نبود. بررسی تاریخ‌نگاری آموزشی نشان داد که تاکنون از تاریخ اجتماعی آموزش غفلت شده است و رد پای مردم عادی در تاریخ فرهنگ ایران بسیار کم است و عموم مردم از حیث طلب علم با توجه به جنسیت، طبقه، قومیت و نوع نظام اجتماعی با هم نابرابر بوده‌اند. از سوی دیگر، ساختار اقتصادی، اجتماعی و سیاسی جامعه ایران شرایط و زمینه‌های لازم را برای شکل‌گیری تقاضای علم‌اندوزی بین توده‌های مردم، عوام و رعایا فراهم نمی‌کرده است. در برخی از برهه‌ها نیز (مانند دوره صفویه) به دلیل ساختار فرهنگی خاص، این تقاضا صرفاً در مسیر علوم دینی امکان تبلور داشت؛ و نکته آخر اینکه تحولات اندازه و ماهیت تقاضای آموزش در دوره جدید تاریخ ایران با گسترش نسبی زیرساخت‌های اقتصادی- اجتماعی مرتبط بوده است.

کلیدواژه‌ها

اتابکی، تورج (1387). تنوّع قومی ‌در ایران و هویّت ملّی ایرانیان. ایران نامه، 24(2و3).
اسماعیل‌پور، ابوالقاسم (1387) نقش اجتماعی زن در ایران باستان. فصلنامه ایران شناخت، 13، 121-108.
اشرف، احمد (1359). موانع تاریخی رشد سرمایه‌داری در ایران دوره قاجار، چاپ اول. تهران: نشر زمینه.
اشرف، احمد (1387) هویت ایرانی به سه روایت، ایران نامه، 24(2و3).
اشرف، احمد و بنوعزیزی، علی (1387). طبقات اجتماعی، دولت و انقلاب در ایران. ترجمه سهیلا ترابی فارسانی، چاپ اول. تهران: انتشارات نیلوفر.
انتظاری، یعقوب (1389). شصت سال آموزش عالی، تحقیقات و فن‌آوری در ایران ، چاپ اول. تهران: مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی.
آبراهامیان، یرواند (1376). مقالاتی در جامعه‌شناسی سیاسی ایران، چاپ اول. تهران: شیرازه، مقالة استبداد شرقی.
باسورث، کلیفورد ادموند (1390). تاریخ غزنویان، ترجمه حسن انوشه، چاپ ششم. تهران: انتشارات امیرکبیر.
پطروشفسکی، ایلیا پاولویچ (1357). کشاورزی و مناسبات ارضی در ایران عهد مغول. ترجمه کریم کشاورز، چاپ سوم. تهران: نیل.
پیوندی، سعید (1376). واقعیت‌های نظام آموزشی امروز ایران. ایران نامه، (68و69)، 764-729.
تکمیل همایون، ناصر (1383). دانشگاه گندی شاپور، چاپ اول. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
حسامیان، فرخ؛ گیتی اعتماد و محمدرضا حایری (1375). شهرنشینی در ایران، چاپ دوم. تهران: آگاه.
خنجی، محمدعلی (1358). رساله‌ای در بررسی تاریخ ماد و منشأ نظریه دیاکونوف، چاپ اول. تهران: کتابخانة طهوری.
دانشگاه تربیت مدرس (1391). گزارش نیروی انسانی طرح تدوین برنامة راهبردی حوزه آموزش نظام آموزش عالی کشور بر اساس ارزش‌‌‌های بنیادین و آمایش سرزمین.
رفیعی راد، راحله (1382)، طرح پژوهشی بررسی رابطه قشر اجتماعی و رتبه داوطلبان کنکور سراسری سال 1382 شهر تهران به سازمان سنجش آموزش کشور (نقل از: دهنوی، حسنعلی 1383).
ژوبر، پ.ام (1347). مسافرت به ارمنستان و ایران، ترجمه محمود مصاحب. تهران: چهر.
سجادی، سید ضیاءالدین (1385). دانش‌دوستی در ایران، در: یزدان‌پرست، حمید (1385)، نامة ایران، تهران: اطلاعات، چاپ اول، ج 3.
شاردن، ژان (1349). سیاحت‌نامه. ترجمه محمد عباسی، چاپ اول. تهران: امیرکبیر.
شریعت، مهدی (1366). تاریخ علم در ایران. تهران: امیرکبیر، چاپ اول، ج 2.
شهابی، هوشنگ و لینز، خوان (1380). نظام‌های سلطانی. ترجمه منوچهر صبوری، چاپ اول. تهران: شیرازه.
طباطبایی، جواد (1375). خواجه نظام‌الملک، چاپ اول. تهران: طرح نو.
طباطبایی، جواد (1380). دیباچه‌ای بر نظریه انحطاط ایران، چاپ اول. تهران: نگاه معاصر.
الفاخوری، حنا (1367). تاریخ فلسفه در جهان اسلامی. ترجمه عبدالحمید آیتی، چاپ سوم. تهران: سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
فراستخواه، مقصود (1388). سرگذشت و سوانح دانشگاه در ایران، چاپ اول. تهران: انتشارات رسا.
فردوسی، ابوالقاسم (1369). شاهنامه. تهران: سازمان کتاب‌های جیبی، چاپ چهارم، ج 6.
فوران، جان (1382). مقاومت شکننده؛ تاریخ تحولات اجتماعی ایران. احمد تدین، چاپ چهارم. تهران: انتشارات رسا.
قارون، معصومه (1381). برآورد تقاضای اجتماعی آموزش عالی در ایران در دوره 88-1380. فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی ،8(4)، 118-71.
قاضی‌مرادی، حسن (1384). نوسازی سیاسی در عصر مشروطة ایران، چاپ اول. تهران: اختران.
کاتوزیان، محمدعلی (1368). اقتصاد سیاسی ایران، ترجمه محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی. تهران: پاپیروس.
کاتوزیان، محمدعلی (1377). نه مقاله در جامعه‌شناسی تاریخی ایران، ترجمه علیرضا طیب. تهران: مرکز.
کاتوزیان، محمدعلی (1390). ایران جامعه کوتاه‌مدت، ترجمه عبدالله کوثری. تهران: نی، چاپ اول.
کسروی، احمد (1381). تاریخ مشروطه، چاپ بیستم. تهران: امیرکبیر.
کاظمی داریوش، (1390) نام گونه‌های عوام در شعر فارسی، گرانان، گرانباران، گرانجانان. نشریه ادب و زبان؛ دانشکدة ادبیات و علوم انسانی؛ دانشگاه شهید باهنر کرمان، دوره جدید، 29 (پیاپی 26).
کمالی، مسعود (1381). جامعه مدنی، دولت و نوسازی در ایران معاصر، ترجمه کمال پولادی، چاپ اول. تهران: باز.
گزنفون (1350). سیرت کوروش کبیر، ترجمه وحید مازندرانی. تهران: بانک بازرگانی.
الماسی، محمدعلی (1386). تاریخ آموزش‌وپرورش ایران و اسلام، چاپ هشتم. تهران: امیرکبیر.
مجله ایرانشهر، سال اول، شماره 2، برلین، ذی‌الحجه قمری 1340 / میلادی 1922 /1301 شمسی
محبوبی اردکانی، حسین (1370). تاریخ مؤسسات تمدنی جدید در ایران. تهران: دانشگاه تهران، ج 1.
محقق، مهدی (1384). منزلت دانش در جهان اسلام و انعکاس آن در ادب فارسی. فصلنامه پژوهش زبان و ادبیات فارسی، دوره جدید، 4، 129-123.
مطهری، مرتضی (1362). خدمات متقابل ایران و اسلام، چاپ دوازدهم. تهران: انتشارات صدرا.
ممتحن، حسینعلی (1388). گندی شاپور و مرکزیت علمی و پزشکی آن. در: یزدان‌پرست، حمید (1388). نامه ایران، تهران: انتشارات اطلاعات، چاپ دوم، ج 2.
منتسکیو، شارل (1349). روح القوانین، ترجمه علی‌اکبر مهتدی. تهران: امیرکبیر.
میراحمدی، مریم (1368). نظام حکومت ایران در دوره اسلامی، چاپ اول. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
نادری، ابوالقاسم (1380) اقتصاد آموزش و جایگاه آن در نظام آموزش عالی ایران، فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی، 7(3و4): 216-173.
نفیسی، عبدالحسین (1380). تحلیل نظام آموزش عالی، گزارش تلفیق شماره 6. تهران: انتشارات مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی، ویراست 1.
ویتفوگل، کارل اوگوست (1391)، استبداد شرقی: بررسی تطبیقی قدرت تام، ترجمه محسن ثلاثی، چاپ اول. تهران: نشر ثالث.
هنوی، ویلیام (1373) هویت ایرانی از سامانیان تا قاجاریه. ایران نامه، 12(3)، ص 3.
یار شاطر، احسان (13) مروری بر تاریخ سیاسی و فرهنگی ایران پیش از اسلام، یادنامه احمد تفضّلی. ایران نامه، 17(2)، 214-185.
Becker, G.S. (1993). Human capital: A theoretical and empirical analysis with special references to education(3rd ed.).Chicago: The University of Chicago Press.
Blomqvist, Ake, Wonnacott, Paul & Wonnacott, Ronald (1990) Economics. Toronto, McGraw-Hill Ryerson Limited.
Frye, Richard N. (1962). The Heritage of Persia. London: Weidenfeld and Nicolson
Smart. John. C. (2008). Higher education Hand Book, Theory and Research. Volume 23, Publishe by Springer.