نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری برنامه‌ریزی درسی، واحد آزادشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، آزادشهر، ایران
2 استادیار، گروه علوم تربیتی و روانشناسی، واحد آزادشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، آزادشهر، ایران
3 دانشیار، گروه علوم تربیتی و روانشناسی، واحد آزادشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، آزادشهر، ایران
چکیده
پژوهش حاضر با هدف استخراج مبانی و اهداف برنامه درسی آموزش مهارت‌های تفکر خلاق و انتقادی در دوره ابتدایی نظام آموزشی ایران انجام شد. به‌منظور انجام این پژوهش از رویکرد کیفی و روش تحلیل محتوای قراردادی بهره گرفته شد. مشارکت‌کنندگان پژوهش شامل 12 نفر از صاحب‌نظران رشتههای برنامه‌ریزی درسی، فلسفه تعلیم و تربیت و روانشناسی بودند که با روش نمونه‌گیری هدفمند انتخاب شدند. ابزار مورداستفاده، مصاحبه نیمه ساختاریافته بود. طبق یافته‌های پژوهش ابتدا مبانی برنامه درسی آموزش مهارت‌های تفکر (خلاق و انتقادی) موردبررسی قرار گرفت که به سه بخش مبانی فلسفی و ارزشی، مبانی روان‌شناختی و مبانی جامعه‌شناختی تقسیم گردید. در بخش مبانی فلسفی و ارزشی، مقوله‌های اصلی تأکید بر تربیت رسمی و عمومی، تأکید بر ارزش‌های تفکر و تأکید بر شایستگی‌های تفکر بودند. مقوله‌های اصلی استخراج‌شده برای مبانی روان‌شناختی، تأکید بر بعد خردورزی، کاربست بعد عاطفی، اجتماعی و توجه به مشارکت و همکاری بودند. درنهایت مقوله‌های اصلی انتخاب‌شده برای مبانی جامعه‌شناختی عبارت بود از کل‌نگری، نقد اجتماعی و خودانتقادی. برای اهداف مناسب آموزش تفکر خلاق و انتقادی بر اساس نظر صاحب‌نظران دو مقوله اصلی مهارت‌های درون فردی و مهارت‌های برون فردی انتخاب شد. در مقوله مهارت‌های درون فردی اصولی مانند مهارت‌های تکنیکی، مهارت‌های حل مسئله و مهارت‌های اخلاقی و در مقوله مهارت‌های برون فردی اصول کفایت‌های هیجانی، کفایت‌های شناختی و کفایت‌های اجتماعی استخراج گردید.
کلیدواژه‌ها
ادر، ج. (1394). آموزش مهارت‌های تفکر خلاق. ترجمه ابوذر کرمی، تهران: سایه سخن.
اللهکرمی، آ؛ و علیآبادی، خ. (1391). نقش خلاقیت در پیش‌بینی تفکر انتقادی و شادکامی. ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 2(2)، 49-70.
آقامحمدی، ج؛ و شاه‌حسینی، س. (۱۳۹۵). مقایسه تأثیر میزان استفاده از ارتباطات بی‌واسطه و ارتباطات رسانه‌ای بر میزان تفکر خلاق دانشجویان کارشناسی علوم تربیتی دانشگاه اراک. فصلنامه ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 5(4)، 121-140.
بندک، م. (1393). طراحی الگوی مطلوب برنامه درسی آموزش مهارت‌های زندگی دوره ابتدایی. رساله دکتری، تهران: دانشگاه علامه طباطبائی.
تیرپور مشهدسر، ل. (۱۳۹۷). روش تدریس مبتنی بر تفکر خلاق بر میزان پیشرفت تحصیلی و انگیزه پیشرفت دانش‌آموزان ابتدایی در درس علوم شهرستان بابلسر، سومین کنفرانس ملی رویکردهای نوین در آموزش و پژوهش، محمودآباد، موسسه علمی پژوهشی ISR- دانشگاه فنی و حرفه‌ای کشور - آموزش‌وپرورش محمودآباد.
حائری زاده، خ. و محمدحسین، ل. (1396). تفکر خلاق و حل خلاقانه مسئله. تهران: نشر نی.
حیدری زاده، ن.، اسمعیلی، ز.، فرج الهی، م؛ و صفایی، ط. (1397). طراحی و اعتباریابی الگوی تربیت اخلاقی متناسب با ویژگی‌های دانش‌آموزان دوره ابتدایی ایران با تأکید بر سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش. نشریه پژوهش در نظام‌های آموزشی، 12(ویژهنامه)، 231-247.
رئیسی، ز. (۱۳۹۷). تحلیل محتوای کتاب علوم تجربی پایه‌ی چهارم ابتدایی به‌منظور تربیت تفکر خلاق، همایش کشوری دانش موضوعی-تربیتی (دانش‌آموزش محتوا)، اردبیل، دانشگاه فرهنگیان استان اردبیل.
سلسبیلی، ن. (1386). گذار نظام برنامه‌ریزی درسی ایران به سمت عدم تمرکز در طراحی و تدوین برنامه درسی، با تأکید بر برنامه‌ریزی درسی مبتنی بر مدرسه. مطالعات برنامه درسی، 1(4)، 49-68.
سیف، ع. (۱۳۹4). روانشناسی پرورشی نوین، روانشناسی یادگیری و آموزش، تهران: دوران.
شرفی، م. (1391). تفکر برتر (رویکردی فلسفی، دینی و روان‌شناختی به تفکر و کارکردهای آن در زندگی). تهران: انتشارات سروش.
شریفی، ص، سیف نراقی، م، نادری، ع، احقر، ق. (1397). جایگاه تفکر انتقادی در اسناد بالادستی آموزش‌وپرورش ایران. نشریه پژوهش در نظام‌های آموزشی، 12(ویژهنامه)، 249-266.
صوفی، ف. (۱۳۹0). تحلیل محتوای کتب علوم تجربی دوره‌ی راهنمایی تحصیلی بر اساس مؤلفههای پژوهش محوری. دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی گروه مدیریت آموزشی دانشگاه الزهرا.
عظیمی، س؛ و سلیمانی، ن. (۱۴۰۰). مطالعه تطبیقی کتاب‌های علوم ابتدای ایران و روسیه با رویکرد توجه به مهارت‌های فرایندی، نشریه پژوهش در نظام‌های آموزشی، ۱۵ (۵۲)، ۱۰۰-۱۱۰.
عقیلی، س.، علم الهدی، ج؛ و فتحی واجارگاه، ک. (1397). طراحی الگوی برنامه درسی تربیت اخلاقی در دوره ابتدایی نظام آموزشی ایران. تدریس پژوهی، 6(4)، 1-23.
فتحی آذر، ا.، حسینی اصل، م؛ و بدری، ر. (1394). مقایسه رشد تفکر انتقادی، تفکر خلاق و توانایی تشخیص غیرمنطقی در نوجوانان دختر دوره متوسطه شهر تبریز. فصلنامه پژوهش‌های نوین روان‌شناختی، 10(37)، 129-151.
فیشر، ر. (۱۳۹۶). آموزش تفکر به کودکان. ترجمه مسعود صفایی مقدم و افسانه نجاریان. تهران: گوزن.
کرمانیان، م.، کلاگر، ف؛ و احمدزاده عالمی، ف. (۱۳۹۷). بررسی تأثیر روش تدریس مبتنی بر حل مسئله بر پرورش تفکر خلاق در دانش‌آموزان دبستان، سومین کنفرانس ملی رویکردهای نوین در آموزش و پژوهش، محمودآباد، موسسه علمی پژوهشی ISR- دانشگاه فنی و حرفه‌ای کشور - آموزش‌وپرورش محمودآباد.
کریمی، ع. بخشعلی زاده، ش.، داعی پور، پ.، اسماعیل‌پور، ز؛ و امانی طهرانی، م. (1392). سؤالهای مطالعه بین‌المللی روند علوم و ریاضیات (تیمز 2007) ویژه پایه چهارم ابتدایی. تهران: مدرسه.
کرمافروز، م.، شریعتمداری، ع.، سیف نراقی، م (1390). طراحی الگوی برنامه درسی تربیت شهروندی برای دانش‌آموزان دوره راهنمایی تحصیلی. تحقیقات مدیریت آموزشی، 2(10)، 29-48.
مایرز، چ. (1393). آموزش تفکر انتقادی، ترجمه خدایار ابیلی، تهران: سمت.
موسوی، س. (۱۳۹۷). راههای ایجاد تفکر خلاق و آموزش خلاقیت به دانش‌آموزان، دومین کنفرانس بین‌المللی دستاوردهای نوین پژوهشی در علوم اجتماعی، علوم تربیتی و روانشناسی، کرج، دانشگاه جامع علمی کاربردی سازمان همیاری شهرداری‌ها و مرکز توسعه خلاقیت و نوآوری علوم نوین.
والاس، ب.، کیو، د.، و میکر، ج. (2013). راهنمای جامع آموزش مهارت‌های تفکر و حل مسئله به دانش‌آموزان مدارس ابتدایی: طراحی تدریس، آموزش و راهبردهای جامع ارزیابی و خودارزیابی دانش‌آموز. ترجمه نادر باقری، فاطمه کبیری و حسین جعفری‌ثانی. (1393). مشهد: به نشر (انتشارات آستان قدس رضوی).
هاشمی، س.، شایان امیر، س.، حاجی یخچالی، ع؛ و نعامی، ع. (1396). تأثیر آموزش فرآیند حل مسئله خالق بر خالقیت و نوآوری کارکنان منطقه چهار عملیات انتقال گاز. فصلنامه ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 7(2)، 59-82.
References
Alake-Tuenter, E. Biemans, H. J., Tobi, H., Wals, A. E., Oosterheert, I., & Mulder, M. (2012). Inquiry-Based Science Education Competencies of Primary School Teachers, A literature study and critical review of the American National Science Education Standards. International Journal of Science Education, 34(17) 2609-2640.
Allah Karami, A., & Aliabadi, K. (2012). The role of creativity in predicting critical thinking and happiness. Innovation and Creativity in the Humanities, 2(2), 49-70. [In Persian]
Agham Mohammadi, J., & Shah Hosseini, S. (2016) Comparison of the effect of using direct communication and media communication on the creative thinking of undergraduate students of Arak University, Quarterly Journal of Initiative and Creativity in Humanities, 5(4). [In Persian]
Aghili, S. R., Alam al-Huda, J., & Fathi Vajargah, C. (2018). Designing a curriculum model for moral education in the elementary school of Iran. Teaching Research, 6(4), 1-23. [In Persian]
Azimi, S., & Soleimani, N. (2021).Comparative study of Iranian and Russian elementary science textbooks with the approach of attention to process skills. Scientific Journal of Research in Educational Systems, 15(52), 100-110. [In Persian]
Bengi, B. (2015). Creative and Critical Thinking Skills in Problem-based Learning Environments, Journal of Gifted Education and Creativity, 2(2) 71-80.
Bandak, M. (2014). Designing an optimal curriculum model for teaching elementary life skills. Ph.D. Thesis. Tehran: Allameh Tabatabai University. [In Persian]
Center for Inspired Teaching, Philosophy & Teaching Approach. (2017). Web resource, available at http://www.inspiredteaching.org/ inspired-teaching-demonstration-school/philosophy, accessed.
Ennis, R. h. (2002). An outline of goals for a critical thinking curriculum and its assessment.
Eder, J. (2015). Creative Thinking Skills Training, (Translated by Abuzar Karami) Tehran: Saye Sokhan. [In Persian]
Fathi Azar, E., Hosseini Asl, M., & Badri, R. (2015). Comparison of the development of critical thinking, creative thinking and irrational cognition in high school girls in Tabriz. Journal of New Psychological Research, 10 (37), 129-151. [In Persian]
Fisher, R. (2017). Teaching thinking to children. Translated by Masoud Safaei Moghaddam. Tehran: Publishing House. [In Persian]
Haerizadeh, Kh., & Mohammad Hossein, L. (2017). Creative thinking and creative problem solving. Tehran: Ney Publishing. [In Persian]
Heidarizadeh, N., Ismaili, Z., Faraj Elahi, M., & Safaei, T. (2018). Designing and validating a model of moral education in accordance with the characteristics of elementary school students in Iran with emphasis on the document of fundamental transformation of education. Journal of Research in Educational Systems, 12 (Special Issue), 231-247. [In Persian]
Humble, S., Pauline, D., & Elias, M. (2018). Factor structure of the Torrance Tests of Creative Thinking Figural Form A in Kiswahili speaking children: Multidimensionality and influences on creative behavior, Thinking Skills and Creativity, 27(33-44).
Hashemi, S. I., Shayan Amir, S., Haji Yakhchali, A., & Naami, A. (2017). The Effect of Creator Problem Solving Process Training on Creativity and Innovation of Region Four Gas Transmission Operations Staff. [In Persian]
Kermanian, M., Klagar, F., & Ahmadzadeh Alemi, F. (2018). The Effect of Problem-Based Teaching Methods on Fostering Creative Thinking in Elementary Students, Third National Conference on New Approaches to Education and Research, Mahmoudabad, ISR Research Institute - Technical and Vocational University - Education And breeding Mahmudabad. [In Persian]
Karimi, A., Bakhshalizadeh, Sh., Daeepour, P., Esmaeelpour, Z., & Amani Tehrani, M. (2013). International Study Questions of Science and Mathematics Process (Thames 2007) for the fourth grade of elementary school. Tehran: Madrasa Publications. [In Persian]
Karam Afrooz, M. J., Shariatmadari, A., & SeifNaraghi, M. (2011). Designing a Citizenship Education Curriculum Model for Middle School Students. Educational Management Research, 2(10), 29-48. [In Persian]
Lisa, G. S.& Mark, J. S. (2008). Teaching Critical Thinking and Problem Solving Skills.The Delta Pi Epsilon Journal, L(2), Spring/Summer.90-99.
Monroy, L. (2014). Teaching creativity. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 174 (2015) 2795 – 2797.
Myers, C. (2017). Teaching Critical Thinking, translated by Khodayar Abili, Tehran: Samat Publications. [In Persian]
Mousavi, S. M. (2017). Ways to Create Creative Thinking and Teach Creativity to Students, Second International Conference on New Research Achievements in Social Sciences, Educational Sciences and Psychology, Karaj, Comprehensive University of Applied Sciences, Municipalities Cooperation Organization and Creativity Development Center Innovation of modern sciences. [In Persian]
Runisah, U. (2016). The Enhancement of Students' Creative Thinking Skills in Mathematics through The 5E Learning Cycle with Metacognitive technique, International Journal of Education and Research, 347-360.
Ritter, S. M. & Mostert, N. (2017), Enhancement of Creative Thinking Skills Using a Cognitive-Based Creativity Training, Journal of Cognitive Enhancement, 1(243–253).
Raeisi, Z. (2015) Content Analysis of Fourth Grade Elementary Experimental Science Book for Teaching Creative Thinking, National Conference on Thematic-Educational Knowledge (Content Education), Ardabil, Farhangian University, Ardabil Province. [In Persian]
Salsbili, N. (2007). Transition of Iran's curriculum planning system to decentralization in curriculum design and development, with emphasis on school-based curriculum planning. Curriculum Studies, 1 (4), 49-68. [In Persian]
Seif, A. A. (2015). Educational Psychology (Psychology of Learning and Teaching). Tehran: Nashrdoran. [In Persian]
Sufi, F. (2011). Analyzing the content of experimental science textbooks in middle school based on research-oriented components. Faculty of Educational Sciences and Psychology, Department of Educational Management, Al-Zahra University. [In Persian]
Sharifi, S., Seif Naraghi, M., Naderi, E., &Ahqar, G. (2018). The place of critical thinking in the upstream documents of Iranian education. Journal of Research in Educational Systems, 12 (Special Issue), 249-266. [In Persian]
Tirpour Mashhad Sar, L. (2018). Teaching Method Based on Creative Thinking on Academic Achievement and Motivation of Elementary Students in Babolsar Science Course, Third National Conference on New Approaches in Education and Research, Mahmoudabad, ISR Research Institute-Technical University and Vocational country - Mahmoudabad education. [In Persian]
Taufiq, H., Endang, S., & Cepi, K. (2018). The effectiveness of enrichment test instruments design to measure students’ creative thinking skills and problem-solving, Thinking Skills and Creativity, 29, September 2018, 161-169.
Wallace, B., Maker, J., & Cave, D. (2013). Thinking Skills and Problem-Solving-An Inclusive Approach: A Practical Guide for Teachers in Primary Schools. (Translated by Hossein Jafari Sani et al.). Mashhad: To be published (Astan Quds Razo Publications. [In Persian]
Yunus, M. (2015). Becoming critical thinkers: A narrative inquiry of Indonesian EFL lecturers. International Journal of English and Education, 4(3), 326-339.
)