نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری بررسی مسائل اجتماعی ایران دانشگاه تهران

2 استاد دانشگاه تهران

چکیده

مقاله حاضر به دنبال بررسی عوامل و پیامدهای جامعه‌شناختی تقاضای اجتماعی برای ادامه تحصیل در دوره دکتری در دهه اخیر در ایران بود. روش به کار‌ گرفته‌شده کیفی و در چارچوب پدیدارشناسی بود. ابتدا با روش اسنادی، پیشینه تجربی و نظری پژوهش بررسی و عوامل و پیامدهای جامعه­شناختی تقاضای اجتماعی برای ادامه تحصیل در مقاطع تحصیلات تکمیلی مرور شد، سپس این عوامل و پیامدها در مصاحبه­ای به روش گروه متمرکز با 10 تن از صاحب­نظران و مسئولین آموزش عالی، مورد پرسش قرار گرفت. درنهایت یافته‌های پژوهش در دو بخش عوامل و پیامدهای جامعه­شناختی تقاضای اجتماعی برای ادامه تحصیل در دوره دکتری استخراج گردید. عوامل تقاضای اجتماعی به‌طورکلی عبارت شدند از: «عوامل فردی- خانوادگی» و «عوامل محیطی». عوامل خانوادگی شامل آداب‌ورسوم و خلقیات شد و عوامل فردی عبارت شدند از ارزشِ تعلق، ارزشِ ذاتی، ارزشِ کارکردی و ارزشِ مبادله­ای قائل شدن برای تحصیل در دوره دکتری. عوامل محیطی نیز شامل عوامل تاریخی، عوامل نهادی، عوامل اقتصادی و عوامل اجتماعی- فرهنگی شد. پیامدهایِ این پدیده که در دو دسته مثبت و منفی قرار داده شد نیز شامل پیامدهای علمی- آموزشی، پیامدهای اجتماعی- فرهنگی و پیامدهای اقتصادی شدند. در پایان نیز با توجه به عوامل استخراج‌شده پیشنهادهایی جهت حل مسئله افزایش تقاضای اجتماعی آموزش عالی در دوره تحصیلات تکمیلی ارائه گردید.

کلیدواژه‌ها

آراسته، ح.، بهرنگی، م. و شریفی‌حسین‌آبادی، م. (۱۳۹۱). بررسی عوامل مؤثر در تصمیم‌گیری دانش‌آموزان سال چهارم دبیرستان برای ادامه تحصیل در دانشگاه. مجله انجمن آموزش عالی ایران، 4(4)، 1-24.
آلتباخ، ف.، ریسبرگ، ل. و رامبلی، ل. (1941) روندهای آموزش عالی جهانی: رهگیری یک انقلاب دانشگاهی (گزارشی به سفارش کنفرانس جهانی آموزش عالی یونسکو در سال ۲۰۰۹،. چاپ اول. ترجمه محمدرضا سعیدآبادی و پروین احمدخانلو. (1393). تهران: مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی.
توکل، م. (1370). جامعه‌شناسی و علم، چاپ دوم. تهران: جامعه‌شناسان.
جمشیدی، ل. و آراسته، ح. (1392). الزامات کلان توسعه کیفی خصوصی‌سازی آموزش عالی در ایران. مجله انجمن آموزش عالی ایران، 1(5)، 1-37.
جوادی‌یگانه، م. (1387). رویکرد جامعه‌شناسانه نظریه انتخاب عقلانی. نشریه راهبرد فرهنگ، 3، 33-64.
شالچی و. (1392). عطش منزلتی در جامعه ایرانی. مجله جامعه‌شناسی ایران، 14(2)، 30-56.
صالحی، م. (1396). کشش درآمدی تقاضای آموزش عالی برای خانوارهای ایرانی. مجله پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی، 23(2)، 49-69.
صالحی‌عمران، الف. (1383). دیدگاه‌های نظری توسعه آموزش عالی. دوماهنامه علمی پژوهشی دانشور رفتار، 11(5)، 55-68.
صالحی‌عمران، الف. و رحمانی‌قهدریجانی، الف. (1392). مسئله اشتغال دانش‌آموختگان آموزش عالی و ضرورت توجه به مهارت‌های اشتغال‌زایی بازار کار در طرح آمایش آموزش عالی. مجله انجمن آموزش عالی ایران، 5(3)، 27-58.
عمادزاده، م.، اکبری، ن.، جعفری، الف.، کارنامه حقیقی، ح. و طالبی، ه. (1386). بررسی عوامل مؤثر بر تقاضای اجتماعی آموزش عالی (از دیدگاه شرکت‌کنندگان در کنکور 83-1382 در اصفهان). مجله پژوهشی دانشگاه اصفهان، 28.
قارون، م. (1381). برآورد تقاضای اجتماعی آموزش عالی در ایران در دوره 88-1380. مجله پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی، 8 (4)، 71-118.
قارون، م. (1382). چالش‌های تقاضای اجتماعی آموزش عالی در ایران. مجله مجلس و پژوهش، 10(41)، 293-322.
کرمی، م.، پورکریمی، ج.، حاج خزیمه، م؛ و بابایی، م. (1397). شناسایی و ارزیابی عوامل مؤثر بر تقاضای اجتماعی آموزش عالی (موردمطالعه: دانشجویان تحصیلات تکمیلی پردیس دانشکده‌های فنی دانشگاه تهران). مجله نامه آموزش عالی، 41، 35-58.
مردیها، م. (1381). انتظارات از دانشگاه انبوه. تهران: وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، معاونت فرهنگی و اجتماعی، دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی فرهنگی و اجتماعی.
موسسه‌ پژوهش ‌و ‌‌برنامه‌ریزی ‌آموزش ‌عالی. (1396). بخش آمار و اطلاعات، آمارهای آموزش عالی کشور طی دهه اخیر.
Altbach, P. G., Reisberg, L., Rumbley, L., (2014). Global Higher Education Trends: Tracking an Academic Revolution (Report to the UNESCO World Conference on Higher Education 2009), First edition. Translated by Saeed abadi & Ahmadkhanloo. Tehran: Institute for Research and Planning for Higher Education. [Persian]
Araasteh, H., Behrangi, M., Sharifi Hossein Abadi, M. (2012). Studying the factors influencing the decision making of high school students in the fourth year of university education, Journal of Iranian Higher Education Association, 4 (4). [Persian]
Bianchi, N. (2018). The Indirect Effects of Educational Expansions: Evidence from A Large Enrollment Increase in STEM Majors. Retrieved from: https://ssrn.com/abstract=3037247.
Cheng, Sh., & Jacob, W. J. (2012). Expansion and Stratification of Higher Educational Opportunity in Taiwan. Chinese Education and Society, 45 (5,6), 112–133.
Dhesi, A. (2014). Social Demand for Higher Education. Guru Nanak  Dev University.
EliophotouMenon, M. (1998). Factors Influencing the Demand for Higher Education: The Case of Cyprus. Higher Education, 35 (5), 251-266.
Emadzadeh, M., Akbari, N., Talebi, H., Karnameh Haghighi, H., Jafari, E. (2007). Investigating the Factors Affecting the Social Demand of Higher Education (From the Participants' Perspectives in Conkor, Esfahan, 2003-2004), Research Journal of Isfahan University, 28. [Persian]
Giannakis, M., & Bullivant, N. (2016). The Massification of Higher Education in the UK: Aspects of Service Quality. Journal of Further and Higher Education, 40 (5), 630-648.
Gölpek, F., & Çiftçioglu, N. (2014). Socio-economic factors in demand for higher education: sample of Gaziantep province. International Journal of Business and Social Science5(1), 121-135.‏
Institute for Research and Planning in Higher Education (2017). Statistics and information section, Higher education statistics of the country during the Recent decade. [Persian]
Jamshidi, L., Arasteh, H. (2013). Macroeconomic Requirements for the Quality Development of Higher Education Privatization in Iran. Journal of the Iranian Higher Education Association, 1 (5), 20-25. [Persian]
Javadi Yeganeh, M. (2008). The Sociological Approach to Rational Choice Theory. Journal of Culture Strategy, 3, 33-64. [Persian]
Karami, M., Pourkarimi, J., Haj Khazimeh, M., Babaei, M. (2018). Identifying and Assessing the Effective Factors on Social Demand in Higher Education (Case Study: Graduate Students of the College of Technical Schools of Tehran University). Journal of Higher Education, 41, 35-58. [Persian]
Klein, M. (2016). Educational expansion, occupational closure and the relation between educational attainment and occupational prestige over time. Sociology, 50(1), 3-23.‏
Lea, Sh. (2009). Factors that Influence Students' Desiers to Attend Higher Education, Submitted in Partial Fulfillment Of the Requirements for the Degree Doctor of Education. Seton Hall University.
Li, F., Zhou, M., & Fan, B. (2014). Can distance education increase educational equality? Evidence from the expansion of Chinese higher education. Studies in Higher Education39(10), 1811-1822.‏
Liu, Y., Green, A., & Pensiero, N. (2016). Expansion of higher education and inequality of opportunities: a cross-national analysis. Journal of Higher Education Policy and Management38(3), 242-263.‏
Mardiha, M. (2002). Expectations from Mass University, Ministry of Science, Office of Cultural and Social Studies and Planning. Tehran: Ministry of Science, Research and Technology, Department of Cultural and Social Affairs, Office of Cultural and Social Studies and Planning. [Persian]
Post, D. (1990). The social demand for education in Peru: students' choices and state autonomy. Sociology of Education, 63 (4), 258-271.‏
Qaroun, M. (2003). The Challenges of Social Demand in Higher Education in Iran. Journal of Parliament and Strategy, 10(41), 293-322. [Persian]
Qaroun, M. (2002). Estimating Social Demand for Higher Education in Iran during 2001-2009. Journal of Research and Planning in Higher Education, 8 (4), 71- 118. [Persian]
Salehi Omran, E. (2004) Theoretical Perspectives on the Development of Higher Education. Journal of Shahed University, 11 (5), 55-68. [Persian]
Salehi Omran, E., Rahmani Ghahridjani, E. (2013) Employment of graduates of higher education and the need to pay attention to the job creation skills of the labor market in the design of higher education. Quarterly of the Iranian Higher Education Association, 5 (3), 27-58. [Persian]
Salehi, M. (2017). Income Attraction of Higher Education Demand for Iranian Households. Journal of Research and Planning in Higher Education, 23 (2), 69-49. [Persian]
Shalchi, V. (2013) The Thirst for Homage in Iranian Society. Iranian Journal of Sociology, 14 (2), 30-56. [Persian]
Tavakol, M., (1991). Sociology and Sience, Second ethition. Tehran: Sociology Publications. [Persian]
Varghese, N. V. (2011). Globalization and cross-border education: Challenges for the development of higher education in Commonwealth countries. Kuala Lumpur: International Institute for Educational Planning (IIEP).‏ Available at: https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000191584