نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری مدیریت آموزش عالی دانشگاه علامه طباطبائی

2 استادیار گروه مدیریت آموزشی، دانشگاه علامه طباطبایی

3 استادیار دانشگاه علامه طباطبائی

4 استاد دانشگاه خوارزمی

چکیده

در بررسی و تحلیل ماهیت استقلال دانشگاهی در نظام­های آموزش عالی، ارزیابی و تبیین رابطه میان دو نهاد دولت و دانشگاه‌ از اهمیت ویژه­ای برخوردار بود. به میزانی که دولت بر سیاست‌گذاری‌های آموزش عالی دخالت و کنترل دارد، به همان تناسب اصل استقلال دانشگاه با چالش روبرو شد. پژوهش حاضر با هدف فهم و تبیین چگونگی حضور و اثرگذاری نهاد قدرت بر آموزش عالی ایران انجام شده است. روش این پژوهش متأثر از رویکرد نورمن فرکلاو، «تحلیل گفتمان انتقادی» بود. اسناد و متون موردمطالعه این پژوهش شامل کلیه متون و منابع نوشتاری و گفتاری است که پیرامون شرایط استقلال دانشگاهی در ایران و در ابعاد چهارگانه استقلال سازمانی، علمی، مالی و استخدامی مطرح بود. با توجه به رویکرد تحلیل گفتمان، روش عملی جمع­آوری داده­ها، مرور اسناد است. یافته­های پژوهش نشان داد، نهاد دولت از طریق عوامل مختلفی بر هر چهار نوع استقلال دانشگاهی در نظام آموزش عالی ایران تأثیر می­گذارد. این عوامل به سه دسته «نظارتی و کنترلی»، «اداری و حقوقی» و «مالی و آموزشی» تقسیم و طبقه­بندی شده­اند. با استناد به یافته­های این پژوهش، مطالبه صنفی و تلاش اجتماع علمی برای غلبه بر سیاست­ها و رویه­های کنونی اعمال قدرت از سوی نهاد دولت بر استقلال دانشگاهی در ایران اکیداً پیشنهاد می‌شود. علاوه بر آن، «تعدیل نگرش‌های سیاسی»، «بازنگری دیدگاه سنتی و دولت­گرا در حکمرانی آموزش عالی» و «تلاش برای احیای استقلال استخدامی دانشگاه‌ها» سه پیشنهاد سیاستی اصلی در احیای استقلال دانشگاهی در ایران قلمداد می‌شود.

کلیدواژه‌ها

آقاگل­زاده، ف. و غیاثیان، م. (1386). رویکردهای غالب در تحلیل گفتمان انتقادی. فصلنامهزبانوزبان‌شناسی، 5 (3)، 39-54.
جناآبادی، ح. و عزیزی­نژاد، ب. (1395). الگویابی ساختاری تأثیر کیفیت زندگی کاری بر اعتیاد به کارا اعضای هیئت‌علمی دانشگاه، نشریه پژوهش در نظام­های آموزشی، 35 (4)، 101-116.
چیت­سازان، ا. (1388). آموزش عالی در گستره تاریخ و تمدن اسلامی، تهران: پژوهشگاه مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
خورسندی طاسکوه، ع. (1396). تحلیل انتقادی ماهیت استقلال سازمانی دانشگاه در ایران. مجموعه چکیده مقالات همایش ملی استقلال دانشگاه؛ چالش‌ها و راهبردها، تهران: دانشگاه علامه طباطبائی.
زاهدی­اصل، م. (1396). مفهوم استقلال دانشگاه، مبانی حقوقی، موانع و محدودیت‌ها، مجموعه مقالات همایش ملی استقلال دانشگاه‌ها: چالش‌ها و راهبردها، تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطبائی.
سیاسی، ع. (1387). گزارش یک زندگی. تهران: اختران.
ضیایی بیگدلی، م. (1396). استقلال دانشگاه‌ها؛ خصیصه ذاتی یک دانشگاه سرآمد، مجموعه مقالات همایش ملی استقلال دانشگاه‌ها: چالش‌ها و راهبردها، تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطبائی.
غیاثی ندوشن، س. و خلیلی، ا. (1397). دولت و استقلال دانشگاه، فصلنامه دولت پژوهی، 4 (2)، 183-232.
فاضلی، ن. (1393). فرهنگ و دانشگاه، تهران: ثالث.
فراستخواه، م. (1389). دانشگاه و آموزش عالی؛ منظرهای جهانی و مسئله‌های ایرانی، تهران: نی.
فراستخواه، م. (1396). استقلال دانشگاهی در ایران؛ پیش برنده‌ها و بازدارنده‌ها، مجموعه مقالات همایش ملی استقلال دانشگاه‌ها: چالش‌ها و راهبردها، تهران: دانشگاه علامه طباطبائی.
هاشمی، م.؛ افجه‌ای، ع.؛ دهقانان، ح. و خاشعی، و. (1396). طراحی مدل تصویرسازی سازمانی دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی، نشریه پژوهش در نظام­های آموزشی، 11 (4)، 231-260.
همایون آریا، ش.؛ یمنی دوزی سرخابی، م. و صفری فارفار، ر. (1391). بررسی تحلیلی وضعیت توسعۀ مؤسسات آموزش عالی غیردولتی- غیرانتفاعی در طول برنامۀ چهارم توسعۀ اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران 88 -1384، نشریه پژوهش در نظام­های آموزشی، 6 (2)، 131-169.
یاسپرس، ک. (1394). ایده دانشگاه، ترجمه مهدی پارسا و مهرداد پارسا، تهران: ققنوس.
Bergan, S. (2018). Academic freedom and institutional autonomy, iau Horizons, 27 (2), 29-35.
Bladh, A. (2018). Let the views be heard,? iau Horizons, 27 (2), 36-44.
Bologna Group. (2016). Academic freedom and institutional autonomy: what role in and for the EHEA, Bologna Follow-Up Group, December, 1-11.
Brief, E. (2017). Modernisation of Higher Education in Europe: Academic Staff 2017, Education, Audiovisual and Culture Executive Agency, 11-49.
Brubacher, J, S. (1977). On The Philosophy of Higher Education. San Francisco: Jossey – Bass Publisher.
Estermann, T. (2017). University Autonomy in Europe III: Country Profiles, Brussels: European University Association.
Fairclough, N. (2010). Critical Discourse Analysis: The Critical Study of Language, London: Longman.
Fairclough, N. (2012). Critical discourse analysis, International Advances in Engineering and Technology (IAET), 7 (2), 452-487.
Hayes, D. (2016). Towards a Philosophy of Academic Freedom, Civitas 2016, 55 (3), 65-81.
Javdani, H.,Tofighi, J., Ghazi Tabatabaee, M., & Pardakhtchi, M. (2008). Managerial Subsystem in Iranian Higher Education: Past, Present and Future. Quarterly Journal Research and Planning in Higher Education, 14(2), 139-16.
Kothbauer, M. (2008). Autonomy and its Challenges in a World of Global education, Austria: International Association of University Governing Bodies.
Martin, M. (2018) Increased autonomy for universities in Asia: what were the effects? iau Horizons, 22 (2), 22-23.
Mehta, R. (2005). Autonomy in higher education: meanings and goals Purpose, New Delhi: Sarup and Sons.
Michavila, F., & Martinez, J. (2018). Excellence of Universities versus: Autonomy, Funding and Accountability, European Review, 26 (1), 48–56.
Rogers, R. (2011). An Introduction to Critical Discourse Analysis in Education, Louis: University of Missouri.
Serkan, I., Ferda, O., & Emin, M. (2016). An exploratory study on University Autonomy: A comparison of Turkey & some European union countries, Journal of educational and instructional studies in the word, 6 (3), 79-90.
Sufean, H., & Wong, S. (2014). University Autonomy: what academics think about it, International Refereed Research Journal, 5 (2), 107-120.
Wodak, R. (2011). Critical Discourse Analysis, London: Continuum.