نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری روانشناسی تربیتی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران
2 دانشیار گروه روانشناسی تربیتی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران
3 استاد گروه روانشناسی تربیتی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران
4 دانشیار گروه سنجش و اندازهگیری، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران
چکیده
پژوهش حاضر با هدف تعیین تأثیر برنامه آموزشی فرزندپروری مبتنی بر کارکردهای اجرایی بر انعطافپذیری شناختی و کنترل بازداری کودکان پیشدبستان انجام شد. روش پژوهش، نیمه آزمایشی با طرح پیشآزمون- پسآزمون-پیگیری با گروه کنترل بود. جامعه آماری شامل حدوداً 8400 مادر دارای پسر 4-6 سال بود که فرزندان خود را در سال تحصیلی 1401-1400 در مراکز پیشدبستان یکی از مناطق بیست و دوگانه تهران ثبتنام کرده بودند. نمونهگیری بهصورت خوشهای چندمرحلهای انجام گرفت و با توجه به معیارهای ورود و خروج پژوهش 32 نفر انتخاب شدند و بهطور تصادفی در دو گروه 16 نفره آزمایش و کنترل، قرار گرفتند. برای گردآوری دادهها از پرسشنامه ابعاد و سبکهای فرزندپروری (PSDQ) (Robinson et al., 1995) و سیاهه رتبهبندی رفتاری کنشهای اجرایی کودکان پیشدبستان (BRIEF-P) (Gioia et al., 2003) استفاده شد. بسته فرزندپروری مبتنی بر کارکردهای اجرایی (قاسمی و همکاران، 1401) برای گروه آزمایش در هشت جلسه 70 دقیقهای اجرا شد. تجزیهوتحلیل دادهها از طریق آمار توصیفی و آزمونهای آماری تحلیل واریانس با اندازهگیری مکرر، آزمون بنفرونی صورت گرفت. نتایج نشان داد بین میانگین نمره انعطافپذیری شناختی و کنترل بازداری کودک، در مرحله پیشآزمون با پسآزمون (01/0>p) و مرحله پیشآزمون با پیگیری (01/0>p)، تفاوت معنادار وجود دارد. همچنین نتایج آزمون بنفرونی برای نمرات در سه مرحله اندازهگیری نشان داد ثبات در نتایج وجود دارد؛ بنابراین اگر والدین در معرض این مداخله فرزندپروری قرار گیرند، انتظار میرود انعطافپذیری شناختی و کنترل بازداری فرزندانشان ارتقاء پیدا کند.
کلیدواژه‌ها
آسیایی، ف.، یمینی، م.، و مهدیان، ح. (1397). مقایسه اثربخشی آموزش بازسازی مهارتهای ادراکی و آموزش کارکردهای اجرایی (توجه، برنامهریزی، بازداری پاسخ) بر حافظه کاری، استدلال ادراکی و عملکرد ریاضی دانشآموزان پایه سوم با اختلال یادگیری ویژه ریاضی. روانشناسی شناختی، 6(3)، 61-70.
ابراهیمی، ع.، عابدی، ا.، یارمحمدیان، ا.، و فرامرزی، س. (1395). ویژگیهای روانسنجی سیاهه رتبهبندی رفتاری کنشهای اجرایی (فرم والد) در کودکان پیشدبستانی. روانشناسی تحولی: روانشناسان ایرانی، 12(48)، 439-427.
براهیمی، ز.، عابدی، ا.، و آقائی، اصغر. (1400) تدوین الگوی والدگری مبتنی بر نظریه کارکردهای اجرایی و مقایسه اثربخشی آن با برنامه بارکلی بر کارکردهای اجرایی و رفتارهای یادگیری کودکان مبتلا به نقص توجه/بیش فعالی. مطالعات روانشناسی بالینی، 11(43)، 73-107.
اسماعیلی نسب، م.، احدی، ح.، علیزاده، ح.، دلاور، ع.، و اسکندری، ح. (1388) مقایسه اثربخشی دو روش آموزش والدین با رویکرد آدلری و رویکرد رفتاری بر بهبود مؤلفههای محیط خانواده و کاهش شدت نشانههای اختلال سلوک در کودکان، رساله دکتری دانشگاه علامه طباطبایی.
بهاری، ز.، کیامنش، ع.، و عبداللهی، م. (1399). اثربخشی بستۀ آموزشی ارتقای کارکردهای اجرایی در افزایش خودتنظیمی: نقش واسطهای برنامهریزی. پژوهش در نظام‌های آموزشی، 14(50)، 7-20. doi:20.1001.1. 23831324.1399.14.50.1.2
حسینزاده، ز.، مشهدی، ع.، غنایی چم آباد، ع.، سلطانی فر، ع.، محرری، ف.، حسینی، ز.، و حسین زاده، ه. (1392). ترکیب آموزش والدینی و آموزش حافظه کاری بر کنش اجرایی بازداری کودکان مبتلا به اختلال نارسایی توجه/فزون کنشی. پژوهشهای روانشناسی بالینی و مشاوره، 3(2)، 95-114.
دادور، س.، صادقی افجه، ز.، و کوچک انتظار، ر. (1399). تدوین مدل توانایی تحصیلی زودهنگام بر اساس سبکهای فرزندپروری و سبکهای دلبستگی با نقش واسطهای کارکردهای اجرایی در کودکان پیشدبستانی فصلنامه خانوادهدرمانی کاربردی، 1(4) 125-147.
داوری، ر. (1394). اثربخشی درمان یکپارچهی شناختی–رفتاری و حرکتی خانواده محور بر نشانههای بالینی و کارکردهای اجرایی کودکان با اختلال بیش فعالی و نارسایی توجه. اندیشه و رفتار در روانشناسی بالینی،10(36)، 67-76.
دلاور، ع. (1380). کاربرد آزمونهای آماری در پژوهشهای رفتاری، چاپ اول. تهران: ارسباران.
زواریی، س.، نجاتی، و.، و حیدری، م. (1399). بررسی تأثیر برنامه ارتقاء رشد شناختی (آرش) بر بهبود کارکردهای اجرایی کودکان پیشدبستانی، پایاننامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی.
صمدیه، ه.، و نصری، م. (1400). تبیین سازگاری دانشجویان با دانشگاه بر مبنای ادراکات والدینی: سازوکار میانجی گرایانه انعطافپذیری شناختی. نشریه علمی رویش روانشناسی، 10(7)، 35-46.
عبدالمحمدی، ک.، علیزاده، ح.، غدیری، ف.، طیبلی، م.، و فتحی، آ. (1396). بررسی ویژگیهای روانسنجی پرسشنامه درجهبندی رفتاری کارکردهای اجرایی (بریف) در کودکان 6 تا 12 سال. فصلنامه اندازهگیری تربیتی، 8(30)، 135-151.
عزیزیان، م.، اسد زاده، ح.، علیزاده، ح.، درتاج، ف.، و سعدی پور، ا. (1396). بررسی اثربخشی آموزش کارکردهای اجرایی بر بهبود توجه، بازداری و حافظه کاری در دانشآموزان با عملکرد هوشی مرزی. تحقیقات علوم رفتاری، (1)15، 93-103.
علیزاده، ح. (1385). رابطه کارکردهای اجرایی عصبی-شناختی با اختلالهای رشدی. تازههای علوم شناختی، 8(4)، 57-70.
علیزاده، ح.، درآمدی، ش.، عبدالمحمدی، ک.، رضایی، س.، و دستجردی کاظمی، د. (1398). کنشهای عصبشناختی اجرایی: تحول و تعامل با عوامل محیطی. فصلنامه سلامت روان کودک، 6(2)، 218-231.
فردوسی، س.، سپاه منصور، م.، و قنبری پناه، ا. (1401). رابطه باورهای هوشی و انعطافپذیری شناختی با عملکرد تحصیلی: بررسی نقش واسطهای حمایت اجتماعی ادراکشده و ادراک خویشتن در دانشآموزان. پژوهش در نظام‌های آموزشی، 16(56)، 76-90. doi: 20.1001. 1.23831324.1401.16.56.6.3
قاسمی، ه.، ابراهیمی قوام، ص.، درتاج، ف.، و فرخی، ن. (1401). تدوین و اعتبار یابی برنامه آموزش فرزندپروری مبتنی بر کارکردهای اجرایی مغز و اثربخشی آن بر حافظه کاری، انعطافپذیری شناختی و کنترل بازداری کودکان پیشدبستان، رساله دکتری دانشگاه علامه طباطبایی.
قاسمی، س.، ارجمندنیا، ع.، و غلامعلی لواسانی، م. (1398). طراحی بسته توانبخشی شناختی خانواده محور و بررسی تأثیر آن بر کارکردهای اجرایی دانشآموزان نارساخوان. توانمندسازی کودکان استثنایی، 10(2)، 200-215.
میرصادقی، س.، سهرابی، ف.، اسکندری، ح.، برجعلی، ا.، و فرخی، ن. (1396). تدوین مدل ساختاری شیوههای فرزند پروری مادران بر اساس سبکهای دلبستگی و کیفیت روابط موضوعی آنان در میان مادران با فرزندان عادی و مبتلابه اختلالهای اضطراب جدایی و وسواس-اجبار. فرهنگ مشاوره و رواندرمانی، 8(30)، 131-194.
نکوئی، ن.، خادمی اشکذری، م.، هاشمی، ز. (1400). تدوین بستهی آموزشی تقویت کارکردهای اجرایی و تعیین اثربخشی آن بر بازداری پاسخ و تنظیم هیجانی کودکان پیشدبستانی، پایاننامه کارشناسی ارشد، دانشگاه الزهرا (س)
نورانی جورجاده، س.، مشهدی، ع.، طیبی، ز.، و خیرخواه، ف. (1395). اثر آموزش کارکردهای اجرایی مبتنی بر زندگی روزمره، بر کارکردهای اجرایی کودکان مبتلا به اختلال نارسایی توجه- بیش فعالی، تازههای علوم شناختی، 18(1)، 78-68
هاشمی ملکشاه، ش.، علیزاده، ح.، پزشک، ش.، و سهیلی، ف. (1395). اثربخشی آموزش والدین با رویکرد آدلری بر کارکردهای اجرایی کودکان با اختلال نارسایی توجه/بیش فعالی. تازههای علوم شناختی، 18(4)، 88-99.
هیوز، د.، و بیلین، ج. (1396). فرزندپروری مغز-بنیان، ترجمه شهرآرای. تهران: آسیم.
Bernier, A., Carlson, S. M., Deschênes, M., & Matte‐Gagné, C. (2012). Social factors in the development of early executive functioning: A closer look at the caregiving environment. Developmental science. 15(1), 12-24.
Bibok, M. B., Carpendale, J. I., & Müller, U. (2009). Parental scaffolding and the development of executive function. New directions for child and adolescent development, 2009(123), 17-34.
Blair, C. (2017). Educating executive function. Wiley Interdisciplinary Reviews: Cognitive Science, 8(1-2), e1403.
Bodrova, E., & Leong, D. J. (2019). Tools of the mind: The Vygotskian-based early childhood program. Journal of Cognitive Education and Psychology, 17(3), 223-237.
Bowlby, J. (1969). Attachment and Loss: Volume I: Attachment, (International Psycho-Analysis Library No. 79)
Buttelmann, F., & Karbach, J. (2017). Development and plasticity of cognitive flexibility in early and middle childhood. Frontiers in psychology, 8, 1040.
Curran, T., & Andersen, K. K. (2017). Intergenerational patterns of cognitive flexibility through expressions of maternal care. Personality and Individual Differences, 108, 32-34.
Dawson, P., & Guare, R. (2018). Executive skills in children and adolescents: A practical guide to assessment and intervention. Guilford Publications.
Devine, R. T., Bignardi, G., & Hughes, C. (2016). Executive function mediates the relations between parental behaviors and children's early academic ability. Frontiers in Psychology, 7, 1902.
Diamond, A. (2020). Chapter 19–Executive functions. Handbook of Clinical Neurology: Elsevier, 225-240.
Distefano, R., Galinsky, E., McClelland, M. M., Zelazo, P. D., & Carlson, S. M. (2018). Autonomy-supportive parenting and associations with child and parent executive function. Journal of Applied Developmental Psychology, 58, 77-85.
Fay‐Stammbach, T., Hawes, D. J., & Meredith, P. (2014). Parenting influences on executive function in early childhood: A review.Child development perspectives, 8(4), 258-264.
Geeraerts, S. B., Endendijk, J. J., Deković, M., Huijding, J., Deater‐Deckard, K., & Mesman, J. (2021). Inhibitory control across the preschool years: Developmental changes and associations with parenting. Child Development, 92(1), 335-350.
Gilmore, C., & Cragg, L. (2018). The role of executive function skills in the development of children’s mathematical competencies. In Heterogeneity of function in numerical cognition (pp. 263-286). Academic Press.
Gioia, G. A., Andrwes, K., & Isquith, P. K. (1996). Behavior rating inventory of executive function-preschool version (BRIEF-P). Odessa, FL: Psychological Assessment Resources.
Gunnar, M. R., & Fisher, P. A. (2006). The Early Experience, Stress, and Prevention Network. (2006). Bringing basic research on early experience and stress neurobiology to bear on preventive interventions for neglected and maltreated children. Development and Psychopathology, 18(3), 651-677.
Jeong, J., Franchett, E. E., Ramos de Oliveira, C. V., Rehmani, K., & Yousafzai, A. K. (2021). Parenting interventions to promote early child development in the first three years of life: A global systematic review and meta-analysis. PLoS medicine, 18(5), e1003602.
Kok, R., Lucassen, N., Bakermans-Kranenburg, M. J., Van Ijzendoorn, M. H., Ghassabian, A., Roza, S. J., ... & Tiemeier, H. (2014). Parenting, corpus callosum, and executive function in preschool children. Child Neuropsychology, 20(5), 583-606.
Li, H., Goldin, P., & Siegle, G. J. (2022). Neuroscience for Clinicians: Translational Clinical Neuroscience to Inspire Clinical Practice and Research.
Meuwissen, A. S., & Carlson, S. M. (2019). An experimental study of the effects of autonomy support on preschoolers' self-regulation. Journal of Applied Developmental Psychology, 60, 11-23.
Miyake, A., Friedman, N. P., Emerson, M. J., Witzki, A. H., Howerter, A., & Wager, T. D. (2000). The unity and diversity of executive functions and their contributions to complex “frontal lobe” tasks: A latent variable analysis. Cognitive psychology, 41(1), 49-100.
Moilanen, K. L., Shaw, D. S., Dishion, T. J., Gardner, F., & Wilson, M. (2010). Predictors of longitudinal growth in inhibitory control in early childhood. Social development, 19(2), 326-347.
Neale, D., & Whitebread, D. (2019). Maternal scaffolding during play with 12-to 24-month-old infants: stability over time and relations with emerging effortful control. Metacognition and Learning, 14(3), 265-289.
Pellicano, E., Kenny, L., Brede, J., Klaric, E., Lichwa, H., & McMillin, R. (2017). Executive function predicts school readiness in autistic and typical preschool children. Cognitive Development, 43, 1-13.
Perone, S., Almy, B., & Zelazo, P. D. (2018). Toward an understanding of the neural basis of executive function development. In The neurobiology of brain and behavioral development (pp. 291-314). Elsevier.
Purpura, D. J., Schmitt, S. A., & Ganley, C. M. (2017). Foundations of mathematics and literacy: The role of executive functioning components. Journal of experimental child psychology, 153, 15-34.
Regueiro, S., Matte-Gagné, C., & Bernier, A. (2020). Patterns of growth in executive functioning during school years: Contributions of early mother–child attachment security and maternal autonomy support. Journal of Experimental Child Psychology, 200, 104934.
Robinson, C. C., Mandleco, B., Olsen, S. F., & Hart, C. H. (1995). Authoritative, authoritarian, and permissive parenting practices: Development of a new measure. Psychological reports, 77(3), 819-830
Robinson, C. C., Mandleco, B., Olsen, S. F., & Hart, C. H. (2001). The parenting styles and dimensions questionnaire (PSDQ). Handbook of family measurement techniques, 3, 319-321..
Semenov, A. D. (2021). Ready4Routines: Improving Child Executive Function Skills through Autonomy Supportive Parent-Child Reflective Routines (Doctoral dissertation, University of Minnesota).
Semenov, A. D., & Zelazo, P. D. (2019). Mindful family routines and the cultivation of executive function skills in childhood. Human Development, 63(2), 112-131.
Sosic-Vasic, Z., Kröner, J., Schneider, S., Vasic, N., Spitzer, M., & Streb, J. (2017). The association between parenting behavior and executive functioning in children and young adolescents. Frontiers in psychology, 8, 472.
Smith, C. (1996). Develoing Parenting Programmes. London: National Children's Bureau.
Spruijt, A. M., Dekker, M. C., Ziermans, T. B., & Swaab, H. (2018). Attentional control and executive functioning in school-aged children: Linking self-regulation and parenting strategies. Journal of Experimental Child Psychology, 166, 340-359.
Sroufe, L. A. (2005). Attachment and development: A prospective, longitudinal study from birth to adulthood. Attachment & human development, 7(4), 349-367.
Valcan, D. S., Davis, H., & Pino-Pasternak, D. (2018). Parental behaviours predicting early childhood executive functions: A meta-analysis. Educational Psychology Review, 30, 607-649
Whipple, N., Bernier, A., & Mageau, G. A. (2011). Broadening the study of infant security of attachment: Maternal autonomy‐support in the context of infant exploration. Social Development, 20(1), 17-32.
Wu, C. W., Chen, W. W., & Jen, C. H. (2021). Emotional intelligence and cognitive flexibility in the relationship between parenting and subjective well-being.Journal of Adult Development, 28, 106-115.
Zelazo, P. D., Blair, C. B., & Willoughby, M. T. (2016). Executive Function: Implications for Education. NCER 2017-2000. National Center for Education Research.
Zelazo, P. D., & Carlson, S. M. (2020). The neurodevelopment of executive function skills: Implications for academic achievement gaps. Psychology & Neuroscience, 13(3), 273.
Abdolmohamadi, K., Alizadeh, H., Farhad, G., Taiebli, M., fathi, A. (2018). Psychometric Properties of Behavioral Rating Scale of Executive Functions (BRIEF) in Children aged 6 to 12 Years. Quarterly of Educational Measurement, 8(30), 135-151. [In Persian]
Alizadeh, H. (2007) Neurocognitive Executive Functions and Their Relationship With Developmental Disorders. Advances in Cognitive Sciences, 8 (4), 57-70. [In Persian]
Alizadeh, H., Sharifi Daramadi, P., Abdolmohammadi, K., Rezayi, S., & Dastjerdi Kazemi, M. (2019) Neurocognitive Executive Functions: Development and Interaction with Environmental Factors. J Child Ment Health, 6(2), 218-231 . [In Persian]
Azizian, M., Asadzadeh, H., Alizadeh, H., Dortaj, F., & Saadipour, E. (2017) Effectiveness of Executive Functions Training on Enhancement of Attention, Working Memory, and Inhibition in Pupils with Borderline Intellectual Functioning. RBS, 15(1), 93-103[In Persian]
bahari, Z., kiamanesh, A., abdolahi, M. (2020). The effectiveness of executive functions education on self-regulation: mediator role of planing. Journal of Research in Educational Science, 14(50), 7-20. [In Persian]
Barahimi,z., Abedi, a., Aghaei A. (2021) Comparison of the Effectiveness of Parenting Model Based on Executive Function Theory and Barkley’s Program on Executive Functions and Learning Behaviors of Children with Attention Deficit / Hyperactivity Disorder, Clinical Psychology Studies,11(43), 73-107[In Persian]
Dadvar S, Sadeghi Afjeh Z, Kochak Entezar R(2022). Developing an Early Academic Ability Model based on Parenting Styles and Attachment Styles based on the Mediating Role of Executive Functions and the Role of Gender Adjustment in Preschool Children. Islamic Life Style, 5, 176-193[In Persian]
Ebrahimi, A., Abedi, A., Yarmohammadian, A., Faramarzi, S. (2016). Psychometric Properties of the Behavior Rating Inventory for Executive Functions (BRIEF-P) among Preschool Children., 12(48), 439-427. [In Persian]
Ferdowsi, S., Sepah Mansoor, M., Ghanbary Panah, A. (2022). The Relationship between Intelligence Beliefs and Cognitive Flexibility and Academic Performance: A Study of the Mediating Role of Perceived Social Support and Self-Perception in Students. Journal of Research in Educational Science, 16(56), 76-90. [In Persian]
Ghasemi, S., Arjmandnia, A., Gholamali lavasani, M. (2019). Designing family-based cognitive rehabilitation package and evaluating its effectiveness on executive functions of dyslexic students. Empowering Exceptional Children, 10(2), 200-215. [In Persian]
Hashemi Malekshah S, Alizadeh H, Pezeshk S, Soheili F. The Effectiveness of Adlerian Parent Training on Executive Functions in Children with Attention Deficit/Hyperactivity Disorder. Advances in Cognitive Sciences. 2017; 18 (4):88-99 . [In Persian]
Hoseinzadeh, Z., Mashhadi, A., Ghanaei Cham Abad, A., Soltanifar, A., Moharerri, F., Hoseini, Z., Hoseinzadeh, H. (2014). The Combination of Parent Training Program, Working Memory Training on Inhibition in Children with Attention Deficit Hyperactivity Disorder. Research in Clinical Psychology and Counseling, 3(2), 95-114. [In Persian]
Hughes d., Baylin J. (1396). Brain Based Parenting, tarjomeh Mehrnaz Shahraray, nashre Asim. [In Persian]
Nekui, N., Khademi Ashkazari, M., Hashemi, Z. (1400). Development of an educational package to strengthen executive functions and determine its effectiveness on response inhibition and emotional regulation of preschool children, Master's thesis, Al-Zahra University (S) [In Persian]
Samadieh H, Nasri M. (2021) The explanation of students’ adjustment to university based on perceptions of parents: mediating mechanism of cognitive flexibility. Rooyesh; 10 (7):35-46. [In Persian]
Noorani Jurjadeh S R, Mashhadi A, Tabibi Z, Kheirkhah F. (2016) Effectiveness of Executive Functions Training Based on Daily Life on Executive Functioning in Children with Attention Deficit/ Hyperactivity Disorder. Advances in Cognitive Sciences; 18 (1):68-78[In Persian]
Zavarei, B., Nejati, V., Heydari, M. (2020)Effectiveness of Arash, a program for cognitive development Improvement of executive function amongst children in Pre-school. Master's thesis. Shahib Beheshti University. [In Persian]
Mirsadeghi, S., Sohrabi, F., Skandari, H., Borjali, A., Farrokh ه, N. (2017). Develop a structural model of maternal parenting style based on attachment styles and the quality of their thematic relationships among mothers with normal children and those with separation anxiety disorders and obsessive-compulsiveness. Counseling Culture and Psycotherapy, 8(30), 131-194. [In Persian]
)